Zespół jelita drażliwego (IBS)

Schorzenie to ma bodaj najwięcej synonimów w całej medycynie.

Mówimy bowiem zamiennie o:

• Zespole jelita drażliwego
• Cierpieniu kurczowym jelita grubego
• Kolopatii spastycznej
• IBS (skrót z "Irrestible Bowel Syndrom")
• Niegdyś było też nazywane "nerwicą jelita grubego" - nazwę tą obecnie już zarzucono, pojęcie tak zwanych "nerwic narządowych" powoli znika ze słownika medycznego.

Jest to zarazem NAJCZĘSTSZA PRZEWLEKŁA CHOROBA JAMY BRZUSZNEJ - dotyczy bowiem w różnych okresach życia ponad 20% populacji! (inaczej - co piątego z nas).

Jest to schorzenie tyleż dokuczliwe, co zupełnie niegroźne dla życia i zdrowia - albowiem nie prowadzi do żadnych groźnych następstw. Poza tym rola chirurgii w jego leczeniu jest żadna! Dlaczego więc o nim piszę? Otóż choroba ta jest po pierwsze bardzo częsta, po drugie przynajmniej część z jej objawów przypomina mniej lub bardziej objawy groźnych, organicznych schorzeń jelita grubego, w tym najgroźniejszego z nich - raka jelita.

Choroba ta jeszcze niedawno nie była w ogóle rozpoznawana - jest zatem kwestią dyskusji - czy nie występowała, czy też nie zwracano na podobne objawy uwagi, czy wreszcie tych podobnych objawów nie wiązano ze sobą w jeden określony zespół chorobowy.

Jakie objawy świadczą o IBS?

Ogólnie przyjęte objawy IBS to tak zwane kryteria Manninga, obejmują one:

• Bóle brzucha o charakterze kolkowym, zlokalizowane głównie w lewym dole biodrowym (lewe podbrzusze). Bóle te zmniejszają się znacznie lub całkowicie znikają po wypróżnieniu i (lub) oddaniu gazów
• Zmiana częstotliwości, rytmu i konsystencji wypróżnień (zaparcia, biegunki kurczowe, często na zmianę zaparcia z biegunkami) rytm wypróżnień bywa w znacznym stopniu zależny od stanu emocjonalnego ("biegunka emocjonalna, egzaminacyjna")
• Obecność śluzu w stolcu, czasami wypróżnienia zawierające tylko "gazy i śluz"
• Objawy czuciowe - uczucie parcia na stolec, uczucie niepełnego wypróżnienia, uczucie wzdęcia i "pełności" w jamie brzusznej, czasami wyczuwalne i "słyszalne" ruchy robaczkowe jelit - "kruczenie", "przelewanie" w brzuchu
• Bardzo istotny jest czas trwania objawów - o IBS należy myśleć gdy powyższe objawy utrzymują się dłużej niż trzy miesiące.

Bardzo charakterystyczne, choć już nie ujęte w klasycznych kryteriach Manninga jest to, iż objawy zanikają w nocy, a pojawiają się niemal wraz z przebudzeniem. Mówimy, iż "jelito drażliwe zasypia i budzi się wraz z pacjentem".

Nie są jak dotąd znane rzeczywiste przyczyny IBS. Podkreśla się jedynie rolę:

• Czynnika psychogennego (predyspozycja psychiczna, "nerwowy" tryb życia, nieregularne odżywianie, charakterystyczne dla osób nerwowych połykanie powierza przy jedzeniu (aerofagia)
• Czynnika infekcyjnego - choroba pojawia się zwykle po przebytej, niegroźnej infekcji bakteryjnej czy wirusowej jelit (biegunce).
• Stosowania antybiotyków doustnych - z powodu różnych infekcji, jako czynnika mniej lub bardziej trwale zmieniającego naturalną florę bakteryjną jelit
• Diety ubogoresztkowej - IBS jest w tej koncepcji włączane do grona chorób cywilizacyjnych, związanych ze spożywaniem wysokoprzetworzonej, często konserwowanej żywności. Dieta nasza zawiera zbyt mało błonnika, zawartego w świeżych warzywach i owocach, grubym pieczywie z pełnego przemiału, otrębach itd. Według tej koncepcji jelito grube jest przy współczesnej diecie zbyt słabo "wypełnione" substancjami resztkowymi, poprzez to jego mięśniówka zbytnio się kurczy, powodując miejscowe wzrosty ciśnienia wewnątrzjelitowego, odpowiedzialnego za bóle i wzdęcie, jak i inne objawy. Perystaltyka (ruchy) jelita jest zwykle wzmożona, jednak często dość "chaotyczna" i nieuporządkowana, stąd spotykamy w IBS zarówno zaparcia, jak i biegunki, albo najczęściej jedne i drugie.
• Niektórych składników pokarmowych - objawy nasilają bowiem takie substancje jak: kofeina (kawa), laktoza (mleko), alkohol, sorbitol (guma do żucia, niektóre napoje, soki), tłuszcze, napoje gazowane.

Objawy są jak widać dość różnorodne - na dobrą sprawę niemal każdy z nas miewał je okresowo. Objawy potrafią z kolei być naprawdę dokuczliwe, i mogą bardzo uprzykrzyć życie.

Co ważniejsze - i dlatego właśnie poruszam problem IBS - przynajmniej część z nich przypomina objawy organicznych schorzeń jelita grubego, w tym raka. Ważne jest zatem wykluczenie tych schorzeń przed postawieniem rozpoznania, iż jest to "tylko IBS"!

Moim zdaniem każdy pacjent z opisanymi powyżej objawami - powinien po pierwsze zgłosić się do swego lekarza - bez tego nic nie zbadamy ;-).

Po drugie - powinien on mieć wykonane jak najprostsze badania wykluczające z dostateczną pewnością organiczne choroby jelita. Badania te musza być na tyle proste, aby można je było zastosować u wszystkich pacjentów z objawami IBS, a jest ich jak wiemy niemało. Zaznaczając, iż jest to moje prywatne zdanie - zestaw badań powinien obejmować przynajmniej rektoskopię i test na krew utajoną w stolcu. Są zwolennicy rozszerzania tego zestawu badań o dalsze badania jelita (np.kolonoskopię) - moim zdaniem jest do nadmierne i niepotrzebne. Oprócz badania samego jelita trzeba też zwrócić uwagę na inne schorzenia o charakterze ogólnym, między innymi na schorzenia tarczycy.

Jak leczyć IBS?

Po pierwsze należy odpowiedzieć czy i kiedy leczyć. Wszystko zależy od nasilenia objawów schorzenia. Przy niewielkich dolegliwościach z reguły wystarczy samo postawienie właściwego rozpoznania, a przede wszystkim wykluczenie nowotworu jelita. Dla znacznej ilości pacjentów ta informacja "wystarcza za lekarstwo" i dolegliwości rzeczywiście mijają. Jest to kolejny dowód na znaczną zależność objawów IBS od naszej psychiki.

Ważne i szczególnie istotne są metody leczenia "niefarmakologicznego", a zwłaszcza prawidłowe odżywianie. Podkreśliłem już konieczność spożywania dostatecznej ilości błonnika w pożywieniu - czyli stosowanie diety bogatoresztkowej. Szczególnie dużo błonnika zwierają świeże warzywa i owoce, razowe, ciemne pieczywo, otręby, grube kasze. Dieta z ich dostateczną zwartością nie tylko leczy IBS, ale i zapobiega nowotworom jelita grubego. Ważne jest nie tylko to, co jemy, ale i jak jemy! Higiena spożywania posiłków to spokój przy jedzeniu, unikanie mówienia w czasie posiłków (sprzyja "połykaniu powierza"), regularne ich spożywanie o ustalonych porach. Słowem - nic nowego - zalecano to już w starożytnych traktatach medycznych sprzed tysięcy lat!

Jeśli takie postępowanie nie daje poprawy - można dopiero myśleć o farmakoterapii. Współczesna medycyna ma do dyspozycji niemały arsenał środków, zarówno specyficznych dla IBS, zmierzających do "uregulowania" funkcji jelita (Duspatalin, Tribux i inne), jak i leków czysto rozkurczowych, stosowanych także w innych schorzeniach (w silnych bólach kolkowych , na przykład popularna No-Spa), jak i leków przeciwbiegunkowych - stosowanych w "biegunkowej" postaci IBS (Loperamid). Wreszcie stosuje się niekiedy leki przeciwdepresyjne. Gdy dokuczają głownie wzdęcia - przydatne i skuteczne są leki pochłaniające gazy w jelitach - jak na przykład Espumisan.

Decyzję o zastosowaniu określonego leku podejmuje jednak lekarz - ostrzegam przed "samoleczeniem", ale jeszcze bardziej ostrzegam przed "samodiagnozowaniem". Przypominam - rozpoznanie IBS wymaga wykluczenia organicznej choroby jelita grubego, a szczególnie raka.

I na koniec tytułem "pocieszenia" dla tych, którzy cierpią na IBS - pozytywna wiadomość. Badania dowodzą, iż chorzy na IBS mają znacznie mniejsze ryzyko zgonu z powodu raka jelita grubego, niż ryzyko dla tak zwanej populacji ogólnej. Prawdopodobną przyczyną tego stanu rzeczy jest to, iż w IBS perystaltyka (przesuwanie treści kałowej) w jelicie grubym jest z reguły szybsza, zatem stolec krócej zalega w jelicie. Wiadomo zaś, iż wchłaniające się z zalegającego stolca substancje pochodzące z niestrawionych resztek białkowych i tłuszczowych są zidentyfikowanymi substancjami rakotwórczymi. Inną przyczyną może być też fakt, iż pacjenci cierpiący na IBS po prostu częściej niż inni (albo w ogóle - w odróżnieniu od innych) wykonują u siebie badania jelita grubego, unikając dzięki temu zgonu z powodu nie wykrytego na czas nowotworu. Czyli takie swoiste "szczęście w nieszczęściu" ;-)

powrót»